کرونا با موزه ها چه کرد؟، ضرر مالی کرونا به موزه ها - مجله صادق ویلا

به گزارش خبرنگاران، هر چند بعد از گذشت حدود 20 روز از شروع شیوع کرونا در کشور و با مطرح شدن درخواست های متعدد از سوی موزه داران و بعضی مسوولان موزه ای، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در 20 اسفند در نامه ای با قید آنی - حائز اهمیت دستورِ تعطیلی موزه ها، کاخ موزه ها و اماکن تاریخی و فرهنگی در تعطیلات نوروز 99 را صادر کرد. اما قطعا در این شرایط و براساس آن چه که موزه داران در روزهای نخست شروع بحران پیشنهاد داده بودند، نمی توان تعطیلی موزه ها را عاملی برای بی توجهی به علاقمندان این حوزه دانست.

چون دست کم موزه داران کوشش کردند تا در صفحات مجازی خود نه تنها بخشی از فضای موزه ای که خود در آن فعالیت دارند را معرفی نمایند، از سوی دیگر کوشش کردند با انجام گپ و گفت های آنلاین در فضای مجازی و بیشتر اینستاگرام با هم صنفی های خود که دستی بر آتش دارند مسائل موزه ها در شرایط کرونایی در کشور را آنالیز نمایند.

جبرییل نوکنده - مدیر کل موزه ملی ایران - یکی از مهمانان صفحه فرهنگ موزه در اینستاگرام بود که در مقابل رضا دبیری نژاد به بیان شرایط این موزه در روزهای کرونایی پرداخت. البته او به مکالماتی که با بعضی از همتایانش در دیگر موزه های دنیا داشته نیز اشاره می نماید که از آن ها به عنوان به دست آوردن تجربه یاد می نماید.

آسمان دنیا موزه داری دنیا، مانند آسمان موزه داری ایران است

نوکنده نخست به آنالیز هایی که از شرایط فعالیت حدود 20 موزه رسمی دنیا داشته اشاره می نماید و می گوید: آسمانِ دنیا موزه داری دنیا درست مشابه آسمان موزه داری در ایران است. مساله این است که در ایران تا قبل از مطرح شدن بحران کرونا، هیچ گاه تجربه ای از مقابله با یک ویروس نداشته ایم. در حالی که چین در سال 2003 اقداماتی برای مقابله با بیماری مانند سارس انجام داده بود.

او از شروع تعطیلی بعضی موزه های دنیا برای مقابله با ویروس کرونا می گوید: موزه های چین در 25 فوریه رسما تعطیل شدند و زمان فعالیت دوباره را تا اطلاع ثانوی خاطرنشان کردند. کره جنوبی موزه های خود را 25 فوریه و با تاکید بر تا اطلاع ثانوی تعطیل کرد. کشور ژاپن موزه های خود را 21 فوریه تعطیل و خاطرنشان کرد که همه نمایشگاه های موزه ای نیز کنسل شده اند و در زمانِ دیگری باز می شوند. موزه های عظیم مصر فقط در وب سایت خود تاکید نموده بودند موزه ها تعطیل هستند و حتی افتتاح موزه رسمی 100 هزار ویترینی خود را تا سال 2023 به تعویق انداختند.

وی در ادامه از نوع رفتار مدیران موزه ای کشورهای دیگر مانند انگلیس، آفریقای جنوبی، استرالیا و ترکیه می گوید که بعضی با ایجاد هشتگ ِ #در-خانه-بمانید مردم را برای این کار ترغیب می نمایند و حتی بعضی از موزه ها از راه های ارتباطی جدیدی بین مخاطبان و موزه ها خبر می دهند.

نوکنده با تاکید بر این که در آنالیز هایش از 20 موزه دنیا در پنج قاره دنیا به این نتیجه رسیده که همه موزه ها نمی دانند چه زمانی فعالیت خود را از سر می گیرند، ادامه می دهد: در عین حال همه آن ها پیشنهاد می نمایند که مخاطبانشان ارتباط خود را به وسیله فضای مجازی با موزه قطع ننمایند، هر چند همگی از این که بازدیدنمایندگان سنتی خود را از دست داده اند در شوک هستند.

او اما به جلوتر بودن موزه هایی اشاره می نماید که زیرساخت های اینترنتی شان را در گذشته قوی نموده اند و اکنون جلوتر از بقیه در حال فعالیت هستند.

وی با اشاره به زمان ثبت شدن وجود این ویروس در کشور، ازکوشش موزه ملی ایران برای پیدا کردن یک راه چاره جدید خبر می دهد و می گوید: نخست فکر کردیم اقدامات اولیه را انجام دهیم، با استفاده از تب سنج، فضای بازدید را چک کنیم، سرویس های بهداشتی دو گروه کارکنان و بازدیدنمایندگان موزه ها را جدا کنیم و برای کارکنان موزه وسایل بهداشتی مورد احتیاج را تامین کنیم و به بازدیدنمایندگان آموزش دهیم که فاصله محیطی خود را رعایت نمایند. از سوی دیگر نگران امنیت آثار تاریخی نیز بودیم.

نوکنده همچنین از پیگیری هایش با کارشناسان پژوهشکده حفاظت و بازسازی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری خبر می دهد تا تاثیر ویروس و نحوه پاکسازی آن از روی آثار تاریخی را آنالیز نمایند.

از جهش 80 ساله فراوری محتوا تا اقدامات پژوهشی کارکنان موزه ها

مدیر کل موزه ملی ایران اما در ادامه از مشورت های جمعی با موزه داران دیگر خبر می دهد که به مروربه یک کار جمعی منجر شد، همدلی ای که بین موزه های کشور در 13 روز نخست فروردین ایجاد شد عاملی بود تا 13 موزه کنارهم قرار بگیرند، هرچند بازدیدها به صورت سنتی انجام نمی شدند.

وی در بخش دیگری از صحبت هایش با اشاره به تهیه 40 فیلم از موزه ملی برای بارگذاری در سایت آپارات اشاره می نماید و از شرایط نمایشگاه های مختلف برگزار شده در موزه ملی ایران می گوید که قرار بر نمایش آنلاین این نمایشگاه ها توسط یک اپلیکیشن جدید شد.

وی همچین از برنامه ریزی برای فعالیت کارمندان موزه ملی به صورت دورکاری خبر می دهد و می گوید: کارکنان پژوهشی ماموریت دریافتد تا به طور متوسط هر روز پنج اثر را در قالب یک کار دیجیتال معرفی نمایند و به وسیله ایمیل در اختیار موزه قرار دهند.

او با تاکید بر این که مدیران تالارهای مختلف موزه در مدت زمان تعطیلی موزه، موظف به بازدیدهای مستمر از تالارهای مختلف شدند، ادامه می دهد: از سوی دیگر آن ها موظف شدند تا زیرنویسِ آثار تاریخی را چک و مسائل موجود را برطرف نمایند.

مدیر کل موزه ملی ایران با تاکید بر این که زیرساخت های سایبری موزه های کشور ضعیف هستند، ادامه می دهد: امیدواریم کرونا بهانه ای باشد تا ما زودتر بتوانیم با زبان فضای مجازی آشنا شویم. چون اگر بخواهیم موزه ها را از نظر فراوری محتوا به قبل و بعد از کرونا تقسیم کنیم جهش فراوری محتوا به اندازه بیش از 80 سال گذشته می رسد.

ضرر نمایشگاه های موزه ای دنیا از کرونا

او در بخش دیگری از صحبت هایش با اشاره به برنامه ریزی هایی که این موزه برای برگزاری نمایشگاه های مختلف در طول سال جاری داشت، می گوید: برگزاری نمایشگاه ایران در چین، به سال 2021 منتقل شد. همچنین قرار بود یک نمایشگاه از آلمان به موزه ملی بیاید که به سال 2021 منتقل شد و نمایشگاه دیگری به طور کامل فعلا کنسل شد.

وی با اشاره به این که متاسفانه نمایشگاه های موزه ای در این حوزه بسیار ضرر کردند، این ضرر را حتی در سطح بین المللی تعمیم می دهد.

باید یک پروتکل بهداشتی رسمی برای موزه ها تدوین گردد

او اما درباره بودن یا نبودن پروتکل های بهداشتی برای موزه های دنیا نیز بیشترین درصدِ وجود این نوع پروتکل ها را به شرایط کنونی کرونا در دنیا تعمیم دادو اضافه کرد: اکنون بیشتر کشورهای دنیا در حال تجربه جدیدی هستند. هنوز در وب سایت هیچ موزه ای راهکاری برای نوع بازدید از موزه ها در پساکرونا مطرح نشده است، هر چند بیشتر موزه ها در حال آنالیز هستند، اما چیزی به صورت معین منتشر نشده است.

به گفته وی شاید به همین دلیل نیز ساده ترین راه یعنی تعطیلی موزه ها در روبرو با این بحران اجرایی شده است.

نوکنده قرار دریافت موزه ها در لیست مشاغل پر خطر را خود مساله ای می داند که باید به آن توجه کرد و ادامه می دهد: از سوی دیگر در بحث بهداشت کارکنان احتیاجمند تدبیر هستیم، هرچند قدری دراین حوزه ابهام داریم و واضح نیست که باید چطور با آن برخورد کنیم.

او در ادامه از لزوم تدوین یک پروتکل رسمی برای موزه ها صحبت می نماید و می گوید: نخست باید ببینیم با کدام رفتار موزه می تواند یک دوره آرامش جدید را طی کند و اجازه دهد چه تعداد بازدیدنماینده، کدام شی را ببینند و آیا باید رفتار متفاوتی با آثار تاریخی دارای مواد آلی داشت و اصلا صحبت در زمان حضور در کنار بعضی از آثار تاریخی چه تاثیری روی آثار می تواند داشته باشد.

اگر موزه ها باز شوند، باید چه کار کرد؟

وی اما به لزوم استقرار یک کارمند بهداشت در هر موزه در صورت بازگشایی مجدد موزه ها تاکید می نماید و ادامه می دهد: به جز فاصله گذاری در موزه ها، باید همه بازدیدنمایندگان نیز از نظرسلامت آنالیز شوند تا از یک سو کمترین خطر برای بازدید نمایندگان دیگر وجود داشته باشد و از سوی دیگر احتمال هر نوع تاثیری روی آثار تاریخی از بین برود.

او با تاکید بر این که انجام هر کدام از این رفتارها در موزه تا زمانِ برگشت به شرایط عادی، احتیاجمند مسوولانه برخورد کردن همه افراد است، می افزاید: اگر قرار باشد سرانجام اردیبهشت موزه ها باز باشد باید برای احتیاط چند پروتکل انضباطی و بهداشتی تعبیه کرد. حتی شاید احتیاج باشد تا راستا بازدید در سالن های موزه را محدود کرد. انجام این کارها با تمرین امکان پذیر است.

به اعتقاد نوکنده، آموزش مهمترین مساله ای است که باید به آن توجه کرد که برای انجام آن نیز احتیاج به یک کار جمعی است.

کارهای ننموده موزه ملی را در زمان کرونا انجام می دهیم

او با بیان این که کارهای مغفول ننموده ای در موزه ها هستند که باید به نتیجه برسند، ادامه می دهد: با شروع این شرایط فکر کردیم می توانیم کاتالوگ آنلاین تمام سه هزار اثر تاریخی نمایش داده شده در موزه را تا سرانجام ماه می قابل دسترس کنیم.

وی با بیان این که همتایانِ موزه ای در دیگر کشورها، در دیجیتال سازی موزه ها و ثبت خاطراتِ موزه ای پیشقدم هستند، ادامه می دهد: در این زمان می توانیم گردآوری اطلاعات قدیمی از موزه ها را انجام دهیم. با این کار می توانیم عظیمترین خدمت را به خودمان و موزه ها داشته باشیم. این که در طول این سال ها چکار نموده ایم یک خودسنجی است. این اطلاعات باید در اختیار موزه باشد، من جزء آن افرادی هستم که معتقدم این موارد باید مکتوب شوند، هر چند اگر در آرشیو محرمانه موزه قراربگیرند.

او آشنایی آیندگان با رفتار امروزِ متولیان موزه ای در روبروه با بحران کرونا را نمونه ای از این آرشیو می داند که باید نسبت به جمع آوری آن اقدام کرد و می گوید: 50 سال بعد اگر کسی آرشیو را دید و با تجربه امروز موزه داران آشنا شد، ما به حفاظت از آثار تاریخی یاری نموده ایم.

ضررهای اقتصادی کرونا بر موزه ها

نوکنده با اشاره به درآمد موزه ملی ایران در اسفند 1397 و فروردین و اردیبهشت 1398 که به مبلغی معادل یک میلیارد و 100 میلیون رسیده بود، می گوید: در حال حاضر گام های نخست برای بازگرداندن درآمد موزه ها به آن ها صورت گرفته است. سال جاری نیز پیش بینی درآمد را تا حدود دو میلیارد داشتیم اما متاسفانه این فرصت اقتصادی از دست رفت و در واقع اقتصادِ فرهنگی کشور با ضرر روبرو شده است.

او با اشاره به ضرری که به موزه های خصوصی وارد شده، ادامه می دهد: موزه ملی ایران نیز بیش از یک میلیارد در این دوران ضرر کرد.

برگزاری نمایشگاه پساکرونا از موزه ها

نوکنده اما به تاثیر مثبت این دوران بر موزه ها نیز اشاره می نماید و می گوید: معتقدم شاید احتیاج باشد که در پساکرونا نمایشگاهی برگزار کنیم و حال موزه ها را در این زمان به نمایش بگذاریم. می توانیم از امروز داده ها و یافته هایمان را جمع آوری نموده و آن ها را ارزیابی کنیم.

او با تاکید بر این که بی شک رفتارهای امروز در موزه ها برای آیندگان یک تجربه محسوب می گردد، ادامه می دهد: باید مستندات را جمع آوری کنیم و نمایشگاهی موزه ای حتی به صورت دیجیتال فراهم آوریم. مستندات مهم و تاثیرگذارند.

در رفتارهای موزه ای بازنگری کنیم

او با بیان این که کرونا موزه ها را تحدید نموده به گونه ای که بازدیدنمایندگان خود را به صورت فیزیکی از دست داده است، می گوید: به نظر می رسد یک فرصت برای موزه ها فراهم شده و باید به صورت جدی آن را در نظر بگیریم، فضای مجازی و موزها باید با سرعت این عقب افتادگی را جبران نمایند.

وی با تاکید بر این که موزه ها هنوز فرصتِ فراوری محتوا را دارند، ادامه می دهد: در این شرایط می توانیم بعضی تابوها را بشکنیم، رفتارهای گذشته به صورت سنتی انجام می شد، اما اکنون می توانیم نسبت به حضور پژوهشگران در فضای مخازن موزه ای و قوانین بازنگری هایی انجام دهیم.

او شرایط کنونی را برای موزه یک فرصت می داند و ادامه می دهد: موزه ها متوجه شدند که باید در رفتارهایشان بازنگری نمایند، کرونا فرصتی ایجاد کرد تا موزه ها از روزمرگی درآیند و برنامه ریزی و چشم انداز درستی را پیش بینی نمایند.

موزه ها را یک مرکز اداری نبینید

در این صحبت ها یکی از مهمترین بحث های مطرح شده، تعطیلی یک سوم موزه های دنیا برای همواره بود، بنابراین شاید پاسخ به پرسش کرونا با موزه ها چه کرد؟ دامون منزوی - عضو هیئت اجرایی موزه های پول - قابل تامل باشد.

او می گوید: پس از تعطیلی گسترده موزه ها که از کشور چین شروع شد و به کره جنوبی، ژاپن، ایتالیا، لهستان و سپس به ایران رسید، موزه ها نیز به طور کامل تعطیل شدند. هر چند به نظر می رسد حتی پس از برطرف بحران کرونا، نیز بیش از یک سوم موزه های دنیا (در آمریکا و بریتانیا) نتوانند به جریان فعالیت خود برگردند. البته که این بحران بیشتر موزه هایی را شامل می گردد که بودجه آن ها محلی است و به دولت وابسته نیستند.

وی تعدیل نیرو را از دیگر تبعات کرونا برای موزه های دنیا می داند و ادامه می دهد: واکنش تاخیری ایران برای تعطیل کردن موزه ها و اینکه تنها با عنوان یک مرکز اداری به موزه ها نگاه ننمایند، برای بعضی دیگر از کشورهای دنیا نیز رخ داد. بعضی کشورها نتوانستند شوک کرونا را جدی بگیرند و نخست باور نمی کردند مسئله تهدید سلامتی و در ادامه تعطیلی تا این حد جدی باشد، تا با جدی تر شدن اتفاق، آن موزه ها نیز تعطیل شدند.

او تعطیل شدن موزه ها به دنبال بحران کرونا را نتیجه اقدامات بعضی موزه داران و فشار رسانه ها می داند و با بیان این که متاسفانه در کشور موزه ها اصلا دیده نمی شوند و کسی به فکر نبود که باید برای تعطیلی آنها نیز فکری کرد، می افزاید: این در حالی است که وزارت ارشاد به سرعت دستور تعطیلی سینماها و مراکز فرهنگی تحت مدیریتش را داد، وزارت میراث فرهنگی تا روزهای آخر موزه داران را در شرایط بلاتکلیفی قرار داد. تا جایی که حتی طبق روال سال های قبل برای بعضی موزه ها ساعت کار در نوروز نیز معین شد.

از نبود انجمن صنفی موزه داران تا ضعف در روابط عمومی

این عضو هیئت اجرایی موزه های پول در ادامه به بیان بعضی ضعف های موجود در حوزه موزه ای کشور پرداخت.

او برخوردار نبودن موزه ها از انجمن صنفی و تصمیمات جمعی و شناخت نداشتن مناسب وزارتخانه از موزه و تعریف دقیق آن را از معضلات اصلی موزه ها در ایران می داند و می گوید: متاسفانه در ایران فکر می نمایند وظیفه موزه فقط نمایش آثار است. در حالی که بخش ویترینی موزه که آن هم به صورتی ضعیف در ایران ارائه می گردد، کم اهمیت تر از جمع آوری، پژوهش و آموزش در فضای موزه است.

به اعتقاد منزوی، علاوه بر این که کرونا نشان داد موزه های ایران در زمینه ارتباط با مخاطب ضعف دارند، همچنین معین کرد که از چه میزان ظرفیت های قابل توجه در زمینه آنلاین برای موزه ها برخوردار است. وی تاکید نمود: ضعف روابط عمومی از مهم ترین مسائل موزه ها در ایران است.

او ضعف روابط عمومی در موزه های ایران را عاملی می داند که باعث شده از انواع روش هایی که موزه های دنیا در دنیای آنلاین استفاده می نمایند، هیچ استفاده ای نگردد و بیان می نماید: این در حالی است که این روش ها، حتی بعد از سرانجام کرونا هم می توانند مفید باشند و از آسیب پذیری موزه ها کم نمایند.

به گفته این موزه دار، در شرایط فعلی باید نخست تعداد، ظرفیت ها و کارنمودهای موزه های کشور را بهتر شناخت و طبقه بندی کرد و در ادامه با داشتن انجمن صنفی به یک برنامه ریزی دقیق برای نحوه یاری های اقتصادی، پژوهشی رسید و راستاهای جدیدتری برای موزه ها باز کرد.

لزوم برنامه ریزی دقیق برای آینده موزه ها

گلناز گلصباحی - عضو هیات اجرایی شورای بین المللی موزه ها - نخست از برگزاری یک نظرسنجی توسط 41 کشور، خبر می دهد. نظرسنجی ای که در آن از موزه داران خواسته شده تا درباره تعداد کارکنان تعدیلی، برنامه های آینده شان برای دوران بعد از کرونا، نحوه استفاده از فضای مجازی به سوالات پاسخ دهند.

وی به نتایج این نظر سنجی نیز اشاره می نماید که نشان داده موزه ها در عین اینکه در این روزها تحت فشارند، اما در جذب مخاطب در فضای مجازی نسبتا خلاقانه رفتار نموده اند.

او با تاکید بر این که نخست باید برآوردی از مسائل و خسارات هایی که در این مدت زمان به موزه ها وارد شده، انجام گردد و براساس میزان امکانات و حمایتی که توسط دیگر ارگان ها انجام می گردد برنامه ریزی جامع و دقیقی برای آینده صورت گیرد، ارتقای سطح کمی و کیفی سواد از فضای مجازی و دنیای آنلاین را یک ضرورت انکارناپذیر برای موزه داران و فعالان این حوزه می داند.

روایت گری در موزه ها، در دوران کرونا

پژمان نوروزی - طراح موزه - هر چند از قطع ارتباط مردم با موزه ها ابراز نگرانی می نماید، اما به قصه تراپیوستگی موزه ها و ارتباط بین آن ها اشاره می نماید، اما نقش روایت گری موزه ها در فضای مجازی در این شرایط را بسیار مهم می داند.

او ادامه می دهد: بیش و پیش از ارائه اطلاعات، ایده پردازی و تسلط به داده های شی برای روایت مهم است. اکنون که می خواهیم موزه ها را از ساختار فیزیکی بیرون بکشیم و به یک اتفاق تبدیل کنیم، دچار این چالش روایت گری می شویم.

وی داستانِ کرونا را لحظه بزنگاه تاریخ می داند و ادامه می دهد: در مدیا فضای مجازی، حضور فیزیکی بازدید نماینده، جو و اتمسفر موزه مانند نورپردازی، اندازه آثار را نداریم. نمی توانیم از کلمات استفاده کنیم و بگوییم عجب شیء دلنشین و یا چه پرابهت، بنابراین باید بتوانیم به نوعی این را نشان دهیم.

نوروزی معتقد است: زمانی که روایت را از فضای موزه بیرون می آوریم و در فضای مجازی و دوبعدی می بریم، درک سه بعدی به دوبعدی تبدیل شده است، بنابراین روایت باید یک ارزش را فراوری کند. محدودیت باید به گونه ای پوشش داده گردد و چیزی دیگر را به نمایش در آورد. در این شرایط باید دقت و ظرافت در این روش از روایت گری حرف اول را بزند، چون ممکن است به شی جفا کنیم.