محمود دولت آبادی: بیهقی پدر نثر فارسی نیست - مجله صادق ویلا

به گزارش ایسنا، محمود دولت آبادی - نویسنده - به مناسبت روز بزرگداشت ابوالفضل بیهقی (اول آبان ماه) که از او به عنوان پدر نثر فارسی نیز یاد می شود، می گوید: با وجود آن که من خراسانی هستم و اهل دِهی هستم که با دِه بیهقی سه کیلومتر فاصله دارد، این لقب را مورد ایراد قرار داده و گفته ام پیش از بیهقی هم نثرنویسانی بوده اند، اگرچه اثر مفصلی از آن ها باقی نمانده، اما آن ها هم نثر نوشته اند؛ از جمله مقدمه شاهنامه منصوری و رساله علایی ابن سینا. دیگرانی هم نثر نوشته اند و فکر می کنم این، عنوان خوشایندی برای من نیست که ذکر شود، بیهقی پدر نثر فارسی است و پیش از او دیگران نبوده اند. پیش از او دیگرانی بوده اند، و البته بیهقی می تواند مهم ترین شان باشد.

او می افزاید: آنچه درباره بیهقی گفته و نوشته شده است، بسیار مهم است. کتاب تاریخ بیهقی ابتدا در هند کشف شده و 10 سال، زندگی امیرمسعود غزنوی را در خود دارد. این در حالی است که بیهقی به زبان آورده و نوشته است که 50 سال را من نوشته ام، ظاهرا از قبل و دوره محمودی را هم نوشته بود و اشاراتی به آثار پیشنیان دارد و می گوید تا آن جا را آن ها نوشته بودند که احتمالا از بین رفته است. مثلا بیهقی نوشته من از کتاب محمود وراق استفاده می کردم و پسرانش آمده و ممانعت کردند. پیداست که تاریخ نویسی در دروه های قبل از بیهقی سنت حسنه ای بوده که متأسفانه به دست ما نرسید، همچنان که دوره محمودی به روایت بیهقی به ما نرسیده است.

او در ادامه توضیح می دهد: گمان می کنم با نفرتی که هندی ها به علت هجوم های مکرر سلطان محمود و بعد، هجوم های زشت نادرشاه به هندوستان داشتند، مقداری زیادی از آثار نوشتاری فارسی را یا از بین بردند و به رود گنگ ریختند یا به دکان های بقالی دادند که از آن قیف دارو و چای درست کنند؛ بنابراین حیف شد که این تاریخ ناتمام است.

محمود دولت آبادی در ادامه بیان می کند: بیهقی تاریخ را در بهترین بیان روایت می کند و نشان می دهد عوارض استبداد چقدر خوفناک است و چقدر می تواند ویرانگر باشد. آنچه در این کتاب اهمیت دارد، بررسی و شناخت امر استبداد است و این که نهایتا به فروپاشی منجر می شود و شده است. چنانچه بعد از او هم آمده و همان روش را برگزیدند و باز هم فرو پاشیدند.

او درباره نثر بیهقی نیز اظهار می کند: آنچه درباره نثر بیهقی می شود گفت و اهل تحقیق ما، از آن فاصله دارند، این است که نثر بیهقی از این جهت دلنشین است که زبان گفتار دوره خودش است. بیهقی در دوره خود یکی از ساده نویس ترین نویسندگان می تواند نام برده شود، به جهت این که این زبان، اصلا زبان سختی نیست و کافی است قدری به روش نحو و لفظ بیهقی دقت شود. او در مقابل تاریخ های دیگر که نوشته می شود، می گوید: در دیگر تواریخ چنین طول و عرض نیست که احوال را آسان تر گرفته اند و شمه ای بیش یاد نکرده اند، اما چون من این کار، پیش گرفتم می خواهم که داد این تاریخ، به تمامی بدهم و گرد زوایا و خبایا برگردم تا هیچ چیز از احوال پوشیده نماند؛ و اگر این کتاب دراز شود و خوانندگان را از خواندن ملالت افزاید طمع دارم به فضل ایشان که مرا از مبرمان (ملول کنندگان) نشمرند که هیچ چیز نیست که به خواندن نیرزد که آخر هیچ حکایت از نکته ای که به کار آید خالی نباشد.

نویسنده طریق بسمل شدن، کلیدر و جای خالی سلوچ با تأکید بر این که زبان و بیان بیهقی اصلا سخت نیست، می گوید: کافی است روش خواندن آن را بیاموزید. برخی که بیهقی را به عنوان یک نثر سنگین معرفی کرده اند، با من موافق نیستند یا من با ایشان موافق نیستم. بیهقی اصلا سخت نیست، به جز واژگان یا عبارت هایی که به عربی نوشته است که آن هم یا توضیح دارد، یا این که اهمیتی ندارد.

او در پایان می گوید: بیهقی عمیقا و دقیقا با شاهنامه و اثر فردوسی عجیبن بوده است؛ در جایی که فردوسی می گوید: کاخی بلند بسازم بیهقی می گوید: و غرض من آن است که کتاب خود بلندپایه نمایم و بنایی بزرگ افراشته گردانم چنان که ذکر آن تا آخر عمر روزگار بماند. بیهقی هدف بزرگی داشته، چنانچه فردوسی چنین هدفی داشت و هر دوی این ها از ویران شدن کشورشان به ستوه بودند و این ستوه در بیان و گفتارشان منعکس است و هر دو برای این کشور و سرزمین آرزو هایی بزرگ داشتند و ما ادامه آرزو های ایشانیم.