زاگرس چگونه به حفظ منابع آبی ایران یاری می نماید؟ - مجله صادق ویلا

زاگرس آنقدر بزرگ است و آنقدر رودخانه هایش پر آوازه اند که هر ایرانی از رودی، رودخانه ای، چشمه ای یا آبشاری از آن چیزی شنیده، حتی اگر نداند جان هر ایرانی به زاگرس و البرز وابسته است؛ چون کوه ها بزرگترین ذخیره گاه های آب شیرین هستند. مگر می گردد بدون آب زیست؟ برای شنیدن صدای زاگرس کافی است خوزستان را تصور کنی تا کرخه و کارون و دز و زهره و بهمن شیر در ذهنت جاری شوند، یا به لرستان بروی تا آبشار افرینه، بیشه، نوژیان و کاکاشرف در چشم هایت به پایکوبی دربیایند. کشکان و سزار در بن نگاهت خروش بگیرند. سیمره را در همسایگی لرستان و ایلام از بر کنی، تصویر را به عقب برگردانی به سرشاخه های سیمره برگردی. به نقطه ای که رودخانه گاماسیاب در نهاوند همدان و رودخانه قره سو در کرمانشاه، یکی می شوند و نام سیمره می گیرند، همگام با سیمره از ایلام و لرستان بگذاری. در جنوب لرستان به رود زال بپیوندی و در خوزستان نام کرخه بگیری. آنجا که کارون نام بزرگترین رودخانه کشور است که روزگاری قابل کشتیرانی بود. آه از نهادت بلند گردد که چرا حالا خبری از آن رود خروشان نیست.

داستان یکی شدن رودها و رودخانه ها در زاگرس طولانی تر از این مطلب است اما جان کلام آنکه صخره های زاگرس، منبع تامین 45 تا 55 درصد آب شیرین کشورند. کوهستان ها در تعریف زمین شناسان و جغرافی دانان منبع زندگی اند. همین مساله هم باعث شده است تا کارشناسان به زاگرس و البرز نام برج آب بدهند. برج آب شیرین؛ اصطلاحی دنیای برای تعریف و یادآوری اهمیت کوهستان ها در نگهداشت آب، در سه دهه گذشته است. اصطلاحی که در اروپا جان گرفت و به زبان های زنده دیگر دنیا تکرار شد.

جریان زندگی

آب در صخره های سترگ زاگرس به پای بلوط ها می خزد، که شناسنامه زاگرس بزرگ اند، ریشه افرها را سیرآب می نماید، کیمکم ها را سبزی می بخشد، ارغوان ها را رنگ می دهد و بعد کم کم در خاک نفوذ می نماید و شولایی سبز در بهار و تابستان و زرد و نارنجی در پاییز به تن این رشته کوه بزرگ می پوشاند. این بازی رنگارنگ زاگرس با 7 رودخانه بزرگ کشور است. بخش عمده آب دو حوزه آبریز کلان کشور (خلیج فارس- دریای عمان و فلات مرکزی ایران) از زاگرس مرکزی است. در اصل این کوهستان محل تأمین رودخانه های پرآب زاینده رود، کارون بزرگ، کر، سمیرم، خراسان، جراحی، دالکی و غیره و منشأ تالاب های مهم بین المللی چون بختگان، پریشان، مهارلو، گندمان، چغاخور و گاوخونی است. آب می بخشد و زندگی می دهد.

هر هکتار جنگل زاگرس تامین نماینده هزار مترمکعب آب

آمارهای سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری که متولی حفاظت از پهنه های جنگلی کشور است می گوید: هر هکتار جنگل زاگرس، در حال حاضر، این توان را دارد که بطور میانه یک هزار مترمکعب آب را در خود ذخیره و به تدریج آن را آزاد کند. این روند بخش زیادی از آن کمبود آب های زیرزمینی کشور را جبران خواهد نمود. جنگل های زاگرس در یک سال6 میلیارد متر مکعب آب را در خود ذخیره و طی سال به تدریج آزاد می نمایند. جنگل های شمال کشور نیز سه میلیارد و 600 میلیون مترمکعب آب را در خود ذخیره می نمایند که تولیدات کشاورزی بخشی از استان های شمالی از جمله گلستان، مازندران، خراسان شمالی، جنوب البرز و بخشی از تهران، زنجان، اردبیل و قزوین از این طریق تامین می گردد.

با استناد به آمار سازمان متولی، بیش از دو پنجم جمعیت ساکن در این خطه، مدیون جنگل های زاگرس هستند. کارشناسان این سازمان هم آمار می دهند که اگر سالانه 50 میلیارد مترمکعب آب به مراتع این جنگل تزریق گردد، ایران سه ساله می تواند بدهی آبی خود را به طبیعت برگرداند. هرچند سازمان منابع طبیعی هرگز آنقدر اعتبار و پول دریافت نمی نماید که بتواند برنامه های آبخیزداری و آبخوان داری را به موقع اجرا کند و حیف از زاگرس که در بی پولی از دست می رود.

بزرگترین پهنه جنگلی کشور

زاگرس 6 میلیون هکتار جنگل دارد. رویشگاه های جنگلی همچون یک کاتالیزور عمل نموده و باعث می شوند پس از بارندگی قطرات به آرامی به سطح خاک وارد گردد. ریشه آن وظیفه جذب و نگهداشت آب را در خاک دارد. آنالیز ها هم نشان می دهد جنگل های زاگرس با کنترل40درصد نزولات جوی،35درصد از آب های جاری با قدرت نفوذ50-60 میلیارد مترمکعب آب و وجود42 سد مخزنی با حجم ذخیره ی34میلیارد مترمکعب نقش بسزایی در تنظیم اصلی ترین رودخانه های ایران از جمله کارون، دز، کرخه، مارون، سیروان، زاب، زاینده رود دارند.

زاگرس جاری در جان هر ایرانی

بنابراین این رودخانه های بزرگ فقط در رگ جاری زاگرس نیستند، فقط به بلوط و بنه و افرا و بادام و… زندگی نمی دهند. رگ حیات ایران و ایرانی اند. هر ایرانی که آب شرب خانه اش را از کارون در خوزستان می گیرد یا از سیروان در کردستان، زندگی اش را مدیون زاگرس است.

آب های جاری در رگ زاگرس در رگ هر ایرانی که محصولات کشاورزی دشت خوزستان را سر سفره اش می برد یا سفره اش از محصولات استان هایی چون ایلام و کرمانشاه و فارس رنگ می گیرد، جاری است.

هر شهروندی که پروتئنین مصرفی اش را از دام های زاگرس می گیرد، زاینده رود در اصفهان و پریشان در فارس را همان مقدار در رگ های خود دارد که زاگرس. ارس در آذربایجان غربی همان مقدار به یک ایرانی زندگی می دهد که به بلوط ها و بنه ها و و افراهای زاگرس. مارون در کهگیلویه و بویراحمد همان مقدار به زبان گنجشک ها جان می دهد که به ساکنان شهرها و روستاهای زاگرنشین.

همین آب است که زاگرس را خاستگاه نخستین تمدن های بشری می نماید. همین آبی که باید در سرزمینی خشک و نیمه خشک ایران که 300 روز آفتابی دارد؛ قدرش را چون طلا دانست.

باید به داد زاگرس رسید

حالا آیا با وصف زیبایی های زاگرس باید گفت که حال منابع آبی کشور در زاگرس خوب است؟ همه چیز در این پهنه کوهستانی بزرگ سر جایش است؟ نه اصلا حال زاگرس خوب نیست. اگر دولت اعتبار کلان را برای آبخیزداری و آبخوانداری زاگرس نگذارد سرزمین از بین می رود، منابع آبی هرز می شوند. آبخیزداری، به اعتقاد کارشناسان، برنامه ریزی مستمر و اجرای اقدام های لازم برای مدیریت منابع حوزه های آبخیز اعم از طبیعی، کشاورزی، مالی و انسانی بدون ایجاد اثرات منفی در منابع آب و خاک است که می تواند به صورت مکانیکی یا بیولوژیکی باشد.

طرح های آبخیزداری با کاهش اندازه فرسایش خاک، زمینه را برای نفوذ آب در خاک فراهم نموده و آن را تبدیل به منبع آبی برای پایین دست حوضه خود می نماید. برای آنکه تشنه نمانیم باید به یاری زاگرس رفت و پایانی بر بهره برداری بی رویه از آن نوشت. اگر پایانی بر سد و بندسازی ها و انتقال آب هایی که مبدا را تخریب و مقصد را آباد نمی نماید در زاگرس نگذاریم، حیات در این نقطه از کشور لطمه جدی خواهد خورد. برای نگهداشت این سرمایه تجدیدناپذیر اگر همین امروز هم اقدام کنیم، دیر است. شاهد آن هم بی آبی بعضی از روستانشینان در استان های زاگرس نشینی چون چهار محال و بختیاری و لرستان. تشنگی شهروندان خوزستانی در کنار سد کرخه.

برای حمایت از زاگرس، کارزار ایفا مربوط به ثبت روز ملی زاگرس در تقویم را امضا کنید.