همه چیز درباره تسمه تایم خودرو و قیمت آن - مجله صادق ویلا

خبرنگاران - تسمه تایم خودرو یکی از قطعات اساسی در پیشرانه احتراق داخلی است که وظیفه زمان بندی و هم زمان سازی حرکت میل لنگ و میل بادامک را برای باز و بسته کردن سوپاپ ها برعهده دارد.

ممکن است در طول دوران استفاده از خودرو شخصی، نام تسمه تایم را از تعمیرکاران یا مالکان شنیده باشید.

یکی از نگرانی های مهم رانندگان هنگام رانندگی و مسافرت، پاره شدن تسمه تایم خودرو است و داشتن اطلاعاتی درباره این قطعه، می تواند نقش مهمی در کاهش نگرانی ها و پیشگیری از وقوع حوادث و کاهش هزینه ها ایفا کند. در این مقاله تسمه تایم، تاریخچه، کاربرد و انواع آن، علائم خرابی، نحوه تعویض تسمه تایم و هزینه های تعویض آن در ایران را بررسی کنیم.

تسمه تایم به انگلیسی

تسمه تایم (Timing Belt) یا زنجیر تایمینگ (Timing Chain) یا کم بلت (CamBelt) بخشی از پیشرانه احتراق داخلی است که چرخش میل لنگ و میل بادامک را هم زمان سازی می کند تا سوپاپ های پیشرانه در زمان های مناسب هنگام سیکل های ورودی و خروجی هر سیلندر باز و بسته شوند.

در پیشرانه تداخلی، تسمه تایم یا زنجیر تایم برای جلوگیری از برخورد پیستون به سوپاپ ها هم حیاتی است. تسمه تایمینگ معمولا تسمه ای دندانه دار است که دندانه هایی در سطح داخلی اش دارد.

زنجیر تایمینگ در قدیم برای هماهنگ سازی چرخش میل لنگ و میل بادامک استفاده می شد؛ اما امروزه منسوخ شده است. زمان بندی پیشرانه ها در ابتدا ازطریق زنجیر بود و باعث می شد پیشرانه خودرو با سروصدا و اصطلاحا سنگین کار کند.

به همین دلیل و هم به دلیل سادگی استفاده، هزینه کمتر، بی نیازی به روغن کاری و بازدهی بیشتر، به تدریج زنجیر تایمینگ جایش را به تسمه تایم داد.

تسمه تایم خودرو چیست و چند نوع است؟

تسمه تایم یا تسمه تایمینگ قسمتی از پیشرانه احتراق داخلی است که زمان بندی سوپاپ های پیشرانه را کنترل می کند. در برخی از پیشرانه ها، برای این کار به جای تسمه از چرخ دنده استفاده می شود.

بسکمک از پیشرانه های پیشرفته خودروهای تولیدی از تسمه تایم برای همگام سازی میل لنگ و میل بادامک استفاده می کنند. برخی از پیشرانه ها، به ویژه پیشرانه های مجهز به بادامک در طرح های بلوک سیلندر، از چرخ دنده برای رانش میل بادامک استفاده می کردند؛ اما این برای طراحی های میل سوپاپ رو (OHC) نادر بود.

استفاده از تسمه یا زنجیر تایمینگ به جای سیستم محرک دنده ای، به طراحان پیشرانه کمک می کند میل بادامک را دورتر از میل لنگ قرار دهند و در پیشرانه های دارای چند میل بادامک، یک تسمه یا زنجیر تایمینگ امکان قرارگیری میل بادامک را در فاصله بیشتر فراهم می کند.

دوام بیشتر زنجیر تایم

زنجیر تایمینگ از دهه های 1970 و 1980 (زمانی که تسمه تایم به امری عادی تبدیل شد) در خودروهای تولیدی معمول بودند؛ اما زنجیرهای تایمینگ در سال های اخیر دوباره زنده شده اند. به طورکلی زنجیرهای تایمینگ بادوام تر از تسمه تایم هستند؛ گرچه هیچ کدام از آن ها به اندازه سیستم محرک دنده ای دوام ندارند، تسمه های تایمینگ سبک تر و ارزان تر هستند و بی سروصدا کار می کنند.

تاریخچه استفاده از تسمه تایم

اولین تسمه تایم شناخته شده سال 1945 استفاده شد و سال 1954، بیل دوین آمریکایی اولین پیشرانه مجهز به تسمه تایم را اختراع کرد. سال 1966، پیشرانه خطی شش سیلندر پونتیاک مجهز به تسمه تایم برای زمان بندی میل بادامک اولین بار در خودرویی تولید انبوه به کار رفت. اوایل دهه 1960، پیشرانه فیات 124 مجهز به دو میل بادامک تولید شد و از تسمه تایم برای زمان بندی دقیق میل بادامک و میل لنگ استفاده می کرد. سال 1966، واکسهال موتورز تولید پیشرانه چهار سیلندر میل بادامک مجهز به تسمه تایم را شروع کرد. این پیکربندی تا امروز در خودروها استفاده می شود.

ساخت و طراحی تسمه تایم

تسمه تایم معمولا لاستیکی با الیاف دارای حالت کششی زیاد (به نام مثال فایبرگلاس، کولار و توارون) است که طول تسمه را به نام اعضای کششی می پوشاند. تسمه تایم خود از مواد محکمی مانند پلی اورتان یا نئوپرن یا اورتان با استانداردهای مختلف ساخته شده است. فاصله بین مراکز دو دندانه مجاور روی تسمه تایمینگ به نام گام تعریف می شود.

لاستیک با افزایش دما و در تماس با روغن پیشرانه تخریب می شود؛ بنابراین، عمر مفید تسمه تایم در پیشرانه های گرم یا دارای نشتی کاهش می یابد. تسمه های تازه که معمولا گران قیمت هم هستند، از مواد مقاوم دربرابر گرما مانند نیتریل فوق اشباع (HSN) ساخته می شوند.

عمر الیاف داخلی تقویت کننده تسمه تایم هم به شدت تحت تأثیر آب و ضدیخ قرار گرفته است. این یعنی باید اقدامات احتیاطی ویژه ای برای کاربردهای آف رود انجام شود تا آب تخلیه یا از تماس با تسمه تایم دور نگه داشته شود.

تسمه های قدیمی دندانه ذوزنقه ای شکل دارند که به سایش فراوان دندانه ها منجر می شود. با تکنیک های تازهتر تولید، تسمه تایم ها از دندانه های خمیده بهره می برند که کم صداتر و ماندگارتر هستند.

تسمه تایم ساخت شرکت های قطعه سازی غیرمعتبر ممکن است عملکرد پیشرانه را تحت تأثیر قرار دهد. چنین تسمه هایی احتمال دارد در دورهای بالا کشیده شود و عقب بماند و درنتیجه با تأخیر جرقه زده شود. تسمه های محکم تر در دورهای بالا کشیده نخواهند شد و زمان بندی پیشرانه را حفظ می کنند. ازنظر طراحی پیشرانه، کوتاه شدن عرض تسمه تایم باعث کاهش وزن و اصطکاک می شود.

کاربرد تسمه تایم خودرو چیست؟

در پیشرانه احتراق داخلی، از تسمه تایم یا زنجیر تایم برای انتقال نیروی میل لنگ به میل بادامک استفاده می شود، که به نوبه خود باز و بسته شدن سوپاپ های پیشرانه را کنترل می کند. پیشرانه چهارزمانه به باز و بسته شدن سوپاپ ها نیاز دارد که باید با هر بار چرخش میل لنگ باز و بسته شوند و تسمه تایم این کار را به آسانی انجام می دهد.

تسمه تایم دندانه هایی برای چرخاندن میل بادامک به وسیله میل لنگ دارد و به طور خاص برای =پیشرانه خاصی طراحی می شود. در برخی از طراحی های پیشرانه، ممکن است از تسمه تایم برای چرخاندن سایر اجزای پیشرانه مانند پمپ آب و پمپ روغن هم استفاده شود.

انواع تسمه تایم کدام است؟

سیستم های دنده ای یا زنجیری هم برای انتقال نیروی میل لنگ به میل بادامک و زمان بندی صحیح پاشش و جرقه استفاده می شوند. باوجوداین، چرخ دنده ها و شافت ها موقعیت نسبی میل لنگ و میل بادامک را محدود می کنند. حتی در پیشرانه های سوپاپ رو که میل لنگ و میل بادامک بسیار به هم نزدیک هستند، بیشتر طراحان پیشرانه به جای استفاده از دنده محرک مستقیم از زنجیر کوتاهی استفاده می کنند.

استفاده از این طرح بدین دلیل است که سیستم های انتقال قدرت دنده ای به دلیل اصطکاک و تماس مستقیم فلز با فلز، سروصدای زیادی تولید می کنند و به سایش بیش از حد قطعات منجر می شوند. چرخ دنده های پوشیده از فیبر (الیاف) یا نایلون با انعطاف پذیری بیشتر اغلب به جای چرخ دنده های فولادی استفاده می شوند.

پیشرانه های تجاری و پیشرانه های هواپیماها فقط از چرخ دنده های فولادی استفاده می کنند؛ زیرا دنده دارای روکش فیبر یا نایلون ممکن است به طور ناگهانی و بدون هشدار خراب شود.

تسمه های کامپوزیتی لاستیکی چه ویژگی هایی دارند؟

گرچه زنجیرها و چرخ دنده ها بادوام ترند، تسمه های کامپوزیتی لاستیکی در عملکرد خود درمقایسه با سیستم دنده ای یا زنجیری کم صداتر، سبک تر، ارزان تر و کارآتر هستند. همچنین، تسمه های تایمینگ به روغن کاری نیازی ندارند که این امر با داشتن زنجیر تایم یا چرخ دنده ضروری است. تسمه تایمینگ کاربرد خاصی از تسمه همگام کننده است که برای انتقال هم زمان قدرت دورانی استفاده می شود.

تسمه یا زنجیر تایمینگ امکان انعطاف پذیری بسیار بیشتری در مکان های نسبی میل لنگ و میل بادامک فراهم می کند

تسمه های تایمینگ معمولا با روکش فلزی یا پلیمری پوشانده می شوند که برای بازرسی یا تعویض به برداشتن نیاز دارند. سازندگان پیشرانه توصیه می کنند تسمه تایم خودرو در فواصل زمانی مشخص تعویض شود.

همچنین، سازنده ممکن است هنگام تعویض تسمه تایم، تعویض قطعات دیگر مانند پمپ آب را هم توصیه کند؛ زیرا هزینه اضافی تعویض پمپ آب در مقایسه با هزینه دسترسی به تسمه تایم بسیار ناچیز است.

در پیشرانه های تداخلی یا پیشرانه هایی که جهت حرکت سوپاپ ها با پیستون تداخل دارد، ازکارافتادن تسمه تایم (یا زنجیر تایمینگ) به آسیب دیدگی شدید پیشرانه و در برخی مواقع ایجاد خسارت جبران ناپذیر منجر می شود؛ زیرا برخی از سوپاپ ها در زمان اشتباهی باز می مانند؛ بنابراین، پیستون به آن ها ضربه می زند.

تسمه تایم خودرو چگونه عمل می کند؟

چرخه کارکردی پیشرانه احتراق داخلی چهارزمانه شامل چهار مرحله است: 1. مرحله مکش: پیستون در داخل سیلندر به پایین می رود و سوپاپ هوا باز می شود و مکش ایجادشده به وسیله حرکت رو به پایین سیلندر، باعث مکیدن مخلوط سوخت و هوا به داخل سیلندر می شود؛ 2. مرحله تراکم: پیستون در داخل سیلندر بالا می رود و سوپاپ هوا بسته و مخلوط سوخت و هوا فشرده می شود؛ 3. مرحله قدرت یا کار: شمع جرقه می زند و مخلوط سوخت و هوا منفجر و پیستون به سمت پایین رانده و هم زمان سوپاپ دود باز می شود؛ 4. مرحله تخلیه: پیستون به سمت بالا می آید و دود از محل سوپاپ دود خارج می شود.

در این چهار مرحله کارکردی پیشرانه، زمان بندی باز و بسته شدن سوپاپ هوا و سوپاپ دود برعهده تسمه تایم است. در واقع، حرکت میل لنگ ازطریق تسمه تایم به میل بادامک یا میل سوپاپ انتقال می یابد و میل سوپاپ هم سوپاپ ها را بالا و پایین می کند.

اگر بخواهیم چگونگی عملکرد تسمه تایم خودرو را توضیح دهیم، باید بگوییم این قطعه با هماهنگ کردن سرعت چرخش میل لنگ با میل بادامک، زمان باز و بسته شدن سوپاپ ها را تنظیم می کند. میل بادامک معمولا در سرسیلندر قرار گرفته است؛ اما ممکن است در برخی از خودروها، طراحان جای دیگری از پیشرانه را به آن اختصاص داده باشند.

دلیل وجود دندانه روی تسمه تایم

با توجه به اینکه کار تسمه تایم تنظیم زمان بندی باز و بسته شدن سوپاپ ها است، هرگونه لغزش تسمه روی پولی متصل به میل لنگ یا میل بادامک باعث اشکال در عملکرد پیشرانه می شود. به همین دلیل، روی تسمه تایم دندانه هایی وجود دارد که این دندانه ها روی پولی های دندانه دار قرار می گیرد و از این طریق هیچ لغزشی صورت نمی گیرد. وجود همین دندانه ها باعث شده است نصب تسمه تایم به سادگی تسمه های دیگر ازجمله تسمه دینام نباشد.

کافی است تسمه تایم چند دندانه جابه جا نصب شود یا این دندانه ها در محلی اشتباه قرار گیرند که در این صورت، آسیب جدی به پیشرانه وارد خواهد شد. ازاین رو، مکانیک و تعمیرکار حرفه ای خودرو تسمه تایم را باید تعویض کند و انجام این کار را نباید به هر کسی سپرد. در پیشرانه های چهارزمانه، به ازای هر دو دور چرخش میل لنگ، میل بادامک یک دور خواهد چرخید که این هماهنگی به واسطه تسمه تایم انجام می شود.

علائم خرابی تسمه تایم خودرو چیست؟

حالت های خرابی معمول تسمه تایم عبارت است از: لایه لایه و باز شدن هسته های فیبری تسمه یا ساییدگی و خردشدن دندانه های داخلی تسمه که باعث می شود قسمتی از تسمه صاف شود و دنده محرک در داخل آن بلغزد. پاره شدن تسمه به دلیل ماهیت کششی زیاد الیاف به کاررفته در آن غیرمعمول است.

براده ها و آلودگی های مخلوط شده با روغن و گریس اغلب نادیده گرفته می شوند و به آهستگی در تسمه می توانند قرار گیرند و باعث پیشرفت فرایند سایش شوند.

کشش صحیح تسمه تایم بسیار مهم است و نباید خیلی شُل باشد که تسمه شلاق بزند و نه خیلی محکم باشد که سروصدا ایجاد و فشار زیادی به بلبرینگ های چرخدنده ها وارد کند. درهرصورت، اگر موارد یادشده رعایت نشوند، عمر تسمه تایم به شدت کوتاه می شود. جدا از خود تسمه تایم، خرابی تسمه سفت کن یا یاتاقان چرخ دنده های مختلف و هرزگرد هم معمول است که باعث می شود تسمه از جای خود خارج شود.

یکی از نشانه هایی که نیاز به تعویض زنجیر تایمینگ را اعلام می کند، صدای گوش خراش و مداوم از جلو پیشرانه است

هنگام تعویض تسمه تایم خودرو، باید مطمئن کرد که حرکت سوپاپ ها و پیستون به درستی همگام سازی و هماهنگ شده اند. نبود همگام سازی صحیح می تواند به مشکلاتی در زمان بندی سوپاپ و هم برخورد سوپاپ ها و پیستون ها در پیشرانه های تداخلی منجر شود. این مسئله فقط به تسمه تایم مربوط نیست؛ زیرا مشکل مشابهی در سایر روش های زمان بندی بادامک ها و میل لنگ (مانند چرخ دنده یا زنجیر) وجود دارد.

نحوه تعویض تسمه تایم خودرو چگونه است؟

باید دقت کنید که نحوه تعویض تسمه تایم در خودروهای مختلف ضمن داشتن اصول مشابه، تفاوت هایی دارد که به نحوه طراحی پیشرانه و محل قرارگیری قطعات در آن ها مرتبط است. در خودروهای تازه پیشرانه عرضی، می توان گام های زیر را برای تعویض تسمه تایم در خودرو پیشنهاد کرد؛ البته این نکته را مدنظر قرار دهید بدون ابزار مناسب و مهارت کافی هرگز این کار را انجام ندهید؛ زیرا کوچک ترین اشتباهی در تعویض تسمه تایم خودرو، ممکن است زیانی جبران نشدنی بر جای بگذارد.

برای تعویض تسمه تایم خودروهای مختلف به مجموعه ای از آچارهای رینگی 10 تا 14 میلی متری و دوسرتخت 21 تا 23 میلی متری همراه با جک دستی نیاز است. برای انجام این کار، گام های زیر را می توان پیشنهاد کرد:

• محفظه فیلتر هوا را درآورید.
• پیچ تسمه سفت کن و پیچ های اطراف آلترناتور را شل و تسمه کولر و آلترناتور را خارج کنید.
• پولی پمپ آب و قاب بالایی تسمه تایم را باز کنید.
• زیر خودرو جک بزنید و فضای اطراف محل تسمه تایم را آزاد کنید.
• قاب پایینی تسمه تایم را خارج کنید.
• پیشرانه را بچرخانید تا در حالت تایم (ساعت 3 طبق نشان های حک شده روی پیشرانه) قرار گیرد.
• تسمه سفت کن را به عقب ببرید و تسمه تایم را از روی پیشرانه خارج کنید.
• تسمه تایم تازه را به همراه تسمه نو برای آلترناتور و کولر در محل خود نصب کنید.
• پیچ تسمه سفت کن را سفت کنید.
• تمام مراحل سابق را برعکس انجام دهید تا پیشرانه به حالت اول خود برشود.

چه زمانی باید تسمه تایم خودرو را تعویض کنیم؟

مالکان خودرو و علاقه مندان معمولا می پرسند بهترین زمان تعویض تسمه تایم خودرو چه موقع است؟ تسمه تایم خودرو باید در مسافت یا دوره های زمانی پیشنهادی شرکت سازنده تعویض شود.

تعویض نشدن تسمه تایم می تواند به معیوب شدن کامل یا بخشی از پیشرانه، به خصوص در پیشرانه های تداخلی منجر شود. جدول راهنمای تعمیر و نگه داری مالک منبع اصلی برای فواصل زمانی تعویض تسمه تایم است که معمولا هر 30 تا 50 هزار مایل (50 تا 80 هزار کیلومتر) مشخص می شود.

تعویض تسمه سفت کن هم زمان با تعویض تسمه تایم معمول است. در برخی از پیشرانه هایی که پمپ آب (مایع خنک کننده) با تسمه تایم کار می کند، تسمه مربوط به پمپ آب هم معمولا باید تعویض شود.

خرابی تسمه تایم موجب آسیب به دیگر قطعات موتور می شود

هزینه میانه تعویض تسمه تایم خودرو چقدر است؟

در زمان تعویض تسمه تایم خودرو، این سؤال به فکر می رسد که هزینه تعویض تسمه تایم چقدر است؟ این رقم رابطه مستقیمی با نوع تسمه خریده شده دارد.

متأسفانه هم اکنون قطعات یدکی قیمت ثابتی ندارد و نمی توان عدد دقیقی برای آن مشخص کرد؛ اما به طورکلی برای تعویض تسمه تایم خودروهای خانواده پژو و اجرت تعویض مبلغی معادل 400 تا 600 هزار تومان در نظر بگیرید؛ اما برای خانواده پراید و تیبا این مبلغ بین 350 تا 500 هزار تومان خواهد بود.

قیمت های گفته شده برای سال 1400 است و در شهرستان های مختلف باهم تفاوت دارد. گران ترین نرخ تسمه تایم و تعویض آن مربوط به خودرو ال 90 است.

قیمت تسمه تایم خودرو در بازار چقدر است؟

قیمت تسمه تایم برای خودروهای مختلف در بازار ایران فرق دارد و در سال های اخیر، بازار با نوسان قیمتی بسیار زیادی دست وپنجه نرم می کند. باتوجه به وجود برندهای مخلتف سازنده تسمه تایم، محدوده قیمتی مختلفی برای تسمه تایم هر خودرو وجود دارد.

درادامه، قیمت تسمه تایم را برای خودروهای پراید، پژو 405، پژو 206 و ال 90 بیان می کنیم.

قیمت تسمه تایم پراید از خانواده محصولات سایپا بین 100 تا 220 هزار تومان با توجه به برند سازنده و قیمت تسمه کولر حدود 60 هزار تومان است. قیمت تسمه تایم پژو 405 بین 150 تا 300 هزار تومان و قیمت تسمه کولر آن حدود 130 هزار تومان تخمین زده می شود؛ البته کیت کامل تسمه های این خودرو با قیمتی بیش از 500 هزار تومان عرضه می شود.

قیمت تسمه تایم پژو 206 از خانواده محصولات ایران خودرو، از 120 تا 450 هزار تومان متغیر است و قیمت تسمه کولر آن هم به حدود 150 هزار تومان می رسد. در این میان، کیت کامل تسمه های پژو 206 برای برخی تیپ ها نزدیک به 1 میلیون و 500 هزار تومان است.

خودرو ال 90 یکی از معدود خودروهایی به تعداد می رود که قطعات آن درمقایسه با محصولات دیگر با قیمت بسیار زیاد فروخته می شود.

قیمت تسمه تایم خودرو رنو ال 90 بیش از 300 هزار تومان است و قیمت کیت کامل آن هم از 1 میلیون تومان شروع می شود و در برخی مواقع به 1 میلیون و 600 هزار تومان می رسد.

منبع: زومیت