آخرین فرصت تماشای دنباله دار لئونارد را از دست ندهید - مجله صادق ویلا

اگر فرصتی دارید و می توانید زیر آسمانی تاریک و صاف حضور پیدا کنید، پنجره رصدی درخشان ترین دنباله دار سال را از دست ندهید. ناظران نیمکره شمالی یک پنجره محدود برای رصد دنباله دار لئونارد (Leonard) یا C/2021 A1 در اختیار دارند که احتمالا درخشان ترین دنباله دار سال خواهد بود.

خبر خوب این است که با وجود زمان کوتاهی که برای تماشای این جرم دردسترس است اما انتظار می رود که روشنایی لئونارد با نزدیک شدن به زمین افزایش یابد. این دنباله دار که در هفته گذشته با قدر 7 به وسیله یک دوربین دوچشمی قابل رؤیت بود، امکان دارد در روز آینده تا قدر حدود 5 هم درخشان گردد که باعث می گردد در آسمان پیش از طلوع در منطقه ها تاریک، با چشم غیرمسلح هم قابل رؤیت باشد.

شناسایی دنباله دار

گرگ لئونارد (Greg Leonard) پژوهشگر ارشد رصدخانه کوه لمون (Mt. Lemmon Observatory) در نزدیکی توسان آریزونا، این دنباله دار را در 3 ژانویه 2021 و زمانی که یک بسیار ضعیف و دور بود کشف کرد. از آن موقع به طور پیوسته به خورشید و زمین نزدیک تر شده و در 3 ژانویه 2022 به حضیض مداری (نزدیک ترین فاصله به خورشید) خواهد رسید. اما سه هفته پیش از آن یعنی در 12 دسامبر (21 آذر) از نزدیک ترین فاصله با زمین در 34.9 میلیون کیلومتری عبور خواهد نمود.

این دنباله دار یک هدف عالی برای منجمان آماتور در آسمان شب آذر است و گزینه مطلوبی برای عکاسی هم به شمار می رود. در حالی که لئونارد با دنباله دار باشکوه سال گذشته یعنی نئووایز (NEOWISE) قابل مقایسه نیست، اما احتمالا طی چند روز تا 12 دسامبر (21 آذر) در آسمان صبحگاهی منطقه ها تاریک با چشم غیرمسلح قابل مشاهده خواهد بود و به تدریج در گرگ ومیش صبحگاهی در آسمان شرقی ناپدید خواهد شد. بنابراین رصد با یک دوربین دوچشمی، در منطقه های که آسمان شرقی تاریکی دارند، یک تجربه خوب را رقم خواهد زد. خوشبختانه در این زمان هم ماه غروب نموده و نور آن مانع رصد نمی گردد.

آینده لئونارد

پیش بینی دنباله دارها کار آسانی نیست و تمایل زیادی به رفتارهای غیرقابل پیش بینی دارند. این اجرام آسمانی با توجه به ساختار لانه زنبوری شنماینده از یخ های عجیب وغریب و آشنا، گاهی با نزدیک شدن به خورشید از هم می پاشند. گرمایش خورشیدی یخ را تبخیر می نماید و بدین ترتیب فشارهای ایجاد شده به داخل و خارج از بدنه دنباله دار، گاهی اوقات می تواند ساختارهای آن را مختل نموده و از هم جدا نمایند.

حتی این امکان وجود دارد که چنین چیزی برای لئونارد هم روی بدهد، زیرا پس از روشن شدن پیوسته، اخیرا نشانه هایی از زیاد نشدن درخشندگی از خود نشان داده است. این دنباله دار هم اکنون فقط به دلیل نزدیک شدن به زمین درخشان تر دیده می گردد و روشنایی ذاتی آن با وجود نزدیک شدن به خورشید، تغییری نمی نماید. در عوض به نظر می رسد که به تدریج در حال محو شدن است.

بر اساس آنچه دانشمندان از دنباله دارهای قبلی دیده اند، نگران هستند که کم نور شدن لئونارد به این معنی باشد که گوی یخی تازه کشف شده، محکوم به نابودی است. در گذشته بعضی از دنباله دارها که از هم جدا شده اند، حتی با وجود نزدیک شدن به خورشید، کم سوتر شده اند و این اولین چیزی است که نشان می دهد اتفاقی در حال رخ دادن است.

هرچند فرایند محو شدن ذاتی دنباله دار ادامه دارد و هنوز چگونگی ادامه آن معین نیست اما در عین حال، تازه ترین تصاویر همچنان ریخت شناسی (مورفولوژی) لئونارد را خوب نشان می دهند. نخستین نشانه از بین رفتن یک دنباله دار آن است که دنباله یونی خود را از دست بدهد، جریانی از ذرات باردار که از دنباله دار در جهت مخالف خورشید قرار می گیرند. این ویژگی می تواند در عرض چند ساعت پس از شکسته شدن یک دنباله دار ناپدید گردد.

از سویی عوامل گوناگونی می تواند باعث از هم پاشیدگی یک دنباله دار شوند. کشش گرانشی خورشید یا یک سیاره بزرگ، قطعا باعث واپاشی آن خواهد شد اما قلب خود دنباله دار هم می تواند منفجر و باعث متلاشی شدن آن گردد. بعلاوه اگر مواد دنباله دار به شیوه ای کاملا هماهنگ در یک جهت خاص تبخیر شوند، می توانند سرعت چرخش دنباله دار را به طرزی چشمگیر افزایش دهد که باعث تکه تکه شدن گوی یخی خواهد شد.

هرچند این احتمال هم وجود دارد که حتی پس از واپاشی دنباله دار، دانشمندان هرگز متوجه نشوند دلیل آن چه بوده است. کوانژی یه (Quanzhi Ye) اخترفیزیکدان دانشگاه مریلند گفت: معمولا برای دنباله دارهای منفرد، معین اینکه کدام محرک بیشتر در متلاشی کردن آن نقش دارد، سخت است.

آیا رصدگران باید نگران باشند؟

رفتار نو این دنباله دار نباید باعث نگرانی از رصد گردد. حتی اگر دنباله دار لئونارد یک خاتمه زودرس را تجربه کند، هنوز زمان برای تماشا آن در آسمان وجود دارد. به گفته یه، معمولا بین زمانی که یک دنباله دار آغاز به از هم پاشیدگی می نماید و زمانی که از دید ناظران زمینی محو می گردد، یک تأخیر وجود دارد. او اضافه کرد: معمولا چند روز طول می کشد تا بتوانید تغییر چشمگیری در دنباله دار ببینید و محوشدگی آن نمایان گردد. بنابراین این هفته باید منتظر چیزی درخشان باشیم، زیرا متلاشی شدن کامل دنباله دار به زمان احتیاج دارد.

دنباله دار لئونارد پیش از طلوع خورشید صبح 12 دسامبر (21 آذر) در ارتفاع کم نزدیک افق شرقی اما برترین موقعیت برای رصد خواهد بود. سپس برای چند روز به وسیله تابش خیره نماینده خورشید در آسمان پنهان می گردد تا زمانی که 17 دسامبر (26 آذر) در آسمان عصرگاهی و کمی پس از غروب خورشید در نزدیکی جنوب شرقی دیده گردد.

با استفاده از دوربین های دوچشمی و با فرض اینکه هسته همچنان فعال است، گیسوی لئونارد به صورت لکه نوری نرم با روشنایی بیشتر به سمت مرکز که تقریبا نصف قطر ظاهری ماه است، دیده می گردد. با نگاه به پهلو، ممکن است یک درجه یا بیشتر از دم ضعیف را هم که به سمت شمال غربی به سمت بالا اشاره می نماید، مشاهده کنید.

این شب ها تا آنجا که ممکن است لئونارد را زیر نظر داشته باشید. اگر به دلیل گرمایش خورشیدی یا دیگر نیروها، هسته آن از هم جدا گردد، می تواند یک انفجار میانه را ایجاد کند که سپس به سرعت محو خواهد شد. برعکس، پراکندگی گردوغبار دنباله دار در جلوی آن هم می تواند به طور موقت روشنایی آن را افزایش دهد و دید با چشم غیرمسلح را امکان پذیر کند. باید دید حرکت بعدی لئونارد چه خواهد بود.

با توجه به اینکه دنباله دار اکنون به سرعت به زمین و خورشید نزدیک می گردد، سرعت و جابه جایی آن هم در آسمان بیشتر شده است. در روزهای گذشته (تا 8 دسامبر/17 آذر) در صورت فلکی گاوران (Boötes) و نزدیک به غول درخشان و نارنجی سماک رامح (Arcturus) قرار داشت که یک راهنمای خوب برای یافتن لئونارد محسوب می شد. اکنون این دنباله دار در صورت فلکی مار (Serpens) و سپس مارافسای (Ophiuchus) دیده می گردد و نزدیک ستاره های آلفای این صورت های فلکی قرار می گیرد اما سماک رامح (ژوبین دار) هم کمی بالاتر، همچنان یک راهنمای خوب برای یافتن آن است.

در حالی که لئونارد 12 دسامبر (21 آذر) به درخشان ترین موقعیت خود از نگاه ناظران زمین می رسد، به آرامی به سمت آسمان شامگاهی حرکت می نماید و از نظر ظاهری از خورشید فاصله می گیرد و در عین حال به تدریج در غروب محو می گردد. در این زمان ناظران نیمکره جنوبی برترین دید را برای رصد آن خواهند داشت.

در نهایت برای رصد این دنباله دار باید در مکان مناسبی دور از آلودگی نوری مستقر شوید. یک مکان تاریک پیدا کنید و بسته به تاریخ رصد، در آسمان صبحگاهی یا عصرگاهی در پی این فانتوم غبارآلود بگردید که پایان پس از بازدید 35 هزار ساله از منظومه شمسی بیرونی، به نزدیکی خانه ما رسیده و منتظر خوشامدگویی است!

عکس کاور: نمایی از دنباله دار لئونارد و خوشه کروی M3 در 3 دسامبر 2021 (12 آذر 1400)

Credit: Martin Mobberley

منابع: Space, Sky & Telescope, EarthSky, ESA